En azından izoniyazit ve rifampisine dirençli Mycobacterium tuberculosis suşlarıyla meydana gelen hastalığa, çok ilaca dirençli tüberküloz (ÇİD TB) denir. Bu hastaların tedavisinde sekonder antitüberküloz ilaçlara yer verilmektedir. Bu çalışmanın amacı, yerli çok ilaca dirençli M. tuberculosis suşlarının sekonder antitüberküloz ilaçlara duyarlılıklarını saptamaktır. Türkiye'nin değişik bölgelerindeki hastalardan izole edilen 64 çok ilaca dirençli M. tuberculosis suşuna sekonder antitüberküloz ilaçlar için duyarlılık testleri mikrodilüsyon ‘buyon' minimum inhibitör konsantrasyon yöntemiyle yapılmıştır. Bu suşların duyarlılık oranları siprofloksasin, amikasin, klaritromisin, kapreomisin, etiyonamit ve doksisiklin için sırasıyla %82.8, %56.3, %54.7, %48.4, %32.8, %18.8 olarak bulunmuştur. Rifabutin ve sikloserine duyarlı suş saptanamamıştır. Bu veriler, Türkiye'deki ÇİD TB hastalarının tedavilerinin planlanmasında yol gösterici olacaktır.